अडानी ग्रुपको पतनले भारतीय अर्थतन्त्रमा कस्तो असर पार्ला ?

सन् २०२३ जनवरी २४ मा अमेरिकन रिर्सच संस्था–हिडनबर्गले अडानी ग्रुपका कम्पनीहरु स्टक म्यानीपुलेशन, कर छली र अकाउन्टीङ फ्रडमा संलग्न रहेको सार्वजनिक गर्‍यो । उक्त प्रतिवेदन आएसंगै भारतीय व्यवसायीक घराना अडानी ग्रुपको अधोगति सुरु भएको हो ।

अडानी ग्रुपले सात वटा कम्पनीहरु सञ्चालन गरिरहेको छ । हिडनबर्गले प्रकाशन गरेको तथ्याङ्क अनुसार अडानी इन्टरप्राइजेज, अडानी ग्रीन इनर्जी, अडानी पोर्टस्, अडानी पावर, अडानी ट्रान्समिसन, अडानी टोटल ग्यास, अडानी वीलमार गरी सात कम्पनीहरुको सेयर मूल्य विगत ३ वर्षमा ५ हजार ७ सय ३५ प्रतिशतले बढेको छ ।

यस्तै ग्रुपका अध्यक्ष समेत रहेका गौतम अडानीकै नेटवर्थ विगत पाँच वर्षमा २ हजार ५०० प्रतिशतले बढेको छ । गौतम अडानीले आफ्नो सफलतालाई भारतको आर्थिक वृद्धिसँग जोड्दै आएका छन् । जसकारण उनको साम्राज्यमा लागेको डढेलोको प्रभाव भारतीय अर्थतन्त्रमा पनि पर्ने देखिन्छ ।

प्रतिवेदन सार्वजनिक भएपछि अडानी ग्रुपको लगानी रहेका कम्पनीहरुको बजार पुँजीकरण ११० अर्ब डलरले घटेको छ । सन् २०२२ को सेप्टेम्बर महिनामा फोब्र्सले गौतम अडानी १२७ अर्ब डलर नेटवर्थ सहित विश्वका धनाढ्यहरुको सूचीमा दोस्रो स्थानमा रहेको घोषणा गरेको थियो । सो अवधिमा अडानीको नेटवर्थ १०० अर्ब डलरले बढेको थियो । जसकारण उनी एलन मक्सपछिको दोस्रो धनी व्यक्तिका रुपमा सूचित भएका थिए ।

भौतिक विकासका अभियन्ता

दोस्रो धनी व्यक्तिका रुपमा लाइम लाइटमा आएका उनलाई भारतमा भएको भौतिक विकासको मूल अभियन्ताको रुपमा लिइन्छ । भारतका ठूला–ठूला बन्दरगाह, हवाइअड्डा, यातायात, खानेपानी, सोलार प्यानल उत्पादन, माइनिङ, एरोस्पेस, डिफेन्स वीपन, खाने तेल, खाद्य पदार्थ, कृषि क्षेत्रमा पनि अडानी कै एकछत्र राज छ । सामान्य भाषामा भन्नु पर्दा एक मध्यमवर्गीय परिवारका लागि अत्यावश्यक सम्पूर्ण सामाग्रीहरुको उत्पादन गर्न कम्पनीहरुमा अडानीको लगानी छ ।

त्यति मात्रै नभई भारतका गौरवका आयोजनाहरुमा पनि अडानीको ठूलो हात रहेको छ । सन् २०३० सम्ममा भारतले ग्रिन हाइड्रोजनको शिर्ष उत्पादकको रुपमा स्थापित हुने लक्ष्य लिएको छ । भारतले देखेको ग्रीन हाइड्रोजनको सपना पूरा गर्नलाई अडानीले ७० अर्ब डलर बढी लगानी गरेका छन् । गौरवका आयोजनाहरुमा एकलौटी अधिकार पाएको अडानी ग्रुपका कम्पनीहरुको सेयर मूल्यमा आएको गिरावटले अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्ताहरुमा शंका उत्पन्न हुने देखिन्छ । भारतका दुई ठूला स्टक एक्सेन्जको कुल बजार पुँजीकरणको ६ प्रतिशत होल्ड गर्ने अडानी ग्रुपको लगानी हेडनवर्गको प्रतिवेदनपछि घटेर ३ प्रतिशतमा खुम्चिएको छ ।

प्रतिवेदन सार्वजनिक भएपछि अडानी ग्रुपमा लगानी गरेका संस्थागत वैदेशिक लगानीकर्ताहरुले १०८ अर्ब डलर लगानी फिर्ता गरेका छन् । यस्तै अडानीको साम्राज्य ढल्ने अवस्थामा आउँदै गर्दा भारतीय ठूला कम्पनीहरुमा वैदेशिक लगानीकर्ताहरुको विश्वास समेत कमजोर बन्दै गएको छ । जसको प्रत्यक्ष असर भारतीय अर्थतन्त्रमा पर्ने देखिन्छ ।

विश्वभरमै सबैभन्दा दु्रत गतिमा विकास भइरहेको अर्थतन्त्रको रुपमा भारतलाई मानिएको छ । विश्वभरका ठूला संस्थागत लगानीकर्ता भारतमा विभिन्न माधयमबाट लगानी बढाउन आतुर छन् । तर, अडानी ग्रुप विरुद्धको प्रतिवेदन सार्वजनिक भएपछि भने लगानीकर्ताहरु केही वर्ष भारतमा गर्ने लगानी रोक्न विश्लेषकहरुको भनाइ रहेको छ ।

ऋणै ऋणमा टिकेको अडानी ग्रुप

भारतको कुल जीडिपीको १ प्रतिशत बराबर अडानी समुहको कर्जा रहेको छ । सन् २०२२ सम्ममा अडानी ग्रुपको कर्जा ३३ हजार ९ सय करोड भारु छ । अडानी ग्रुपलाई कर्जा दिने मुख्य संस्थाहरुमा भारत जीवन बीमा निगम (एलआइसी) र स्टेट बैंक अफ इन्डिया (एसबीआई) हुन् ।

अडानी ग्रुपसँग एलआइसी कर्पोरेशनले लगानीमा सहकार्य गर्दै आएको छ । अडानीले लगानी गरेका कम्पनीमा एलआइसी दोस्रो ठुलो संस्थापक रहेको छ । अडानी समुहका कम्पनीको कुल सेयरको ४.२३ प्रतिशत हिस्सा एलआइसी कम्पनीले ओगटेको छ । भारतको खबर पत्रिका द हिन्दुका अनुसार ३६ हजार ४७४ करोड भन्दा बढी एलआइसीले अडानीसंगको सहकार्यमा लगानी गरेको छ । हिडनबर्गले सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनको दुई दिनमा नै एलआइसीले आफ्नो कुल सेयर मूल्यको १८ हजार ६४७ करोड भारु गुमाएको छ । हाल एलआइसीमा बीमा गर्ने बिमितहरुको सङ्ख्या २५ करोड रहेको छ । प्रतिवेदन सार्वजनिक भएको दिनदेखि फेब्रुअरी १० सम्ममा कम्पनीको सेयरमा १३.५८ प्रतिशत गिरावट आएको छ ।

यस्तै अडानी ग्रुपमा स्टेट बैंक अफ इन्डीयाको लगानी २७ हजार करोड भारु रहेको छ । अडानी ग्रुपको सेयरमा गिरावट आएसँगै एसबीआई बैंकको सेयर मूल्यमा ११ प्रतिशतको गिरावट आएको छ । अडानी ग्रुपको बजार पुँजीकरण आएको गिरावटका कारण भोलिका दिनमा अडानी ग्रुपले कर्जा भुक्तानी गर्न नसक्ने अवस्थामा सिर्जना भएकाे छ । यसले एसबीआई बैंकको खराब कर्जामा वृद्धि हुने देखिन्छ । खराब कर्जामा वृद्धि भएसँगै बैंकको प्रोफिट मार्जिनमा असर गर्छ वा अन्य प्रतिस्पर्धी संस्थाको तुलनामा महङ्गोेमा सेवा बिक्री गर्नुपर्ने हुन्छ ।

यसरी एक व्यवसायीक घरानाको पतनले भारतीय जनता समेत समस्यामा पर्ने देखिन्छ । हाल अडानी ग्रुपमा २३ हजार बढी कर्मचारीहरु कार्यरत छन् । पछिल्लो समयमा ठूला कम्पनी जस्तै अमेजनले ८०० अर्ब बढी बजार पुँजीकरण गुमाएको थियो । जस लगत्तै कम्पनीको पुनसंगठन गर्ने विषय बनाइ १८ हजार कर्मचारी बर्खास्त गरेको थियो । निकट समयमा अडानी ग्रुपले पनि कर्मचारी कटौती गर्ने सम्भावना रहन्छ ।

नियामकको घेराबन्दीमा

हिडनबर्गले सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनपछि अडानी ग्रुपको सेयर मूल्यमा १ खर्ब १० अर्ब डलर बढीको गिरावट आएको छ । सेयर मूल्यमा आएको गिरावटमा भारतीय सेयरबजार नियामक संस्था–सेक्युरिटिज बोर्ड अफ इन्डिया (सेबी) ले अनुसन्धान सुरु गरेको छ । यस्तै रिजर्भ बैंक अफ इन्डियाले पनि अडानी ग्रुपमा लगानी भएका बैंकहरुलाई विवरण बुझाउन आदेश दिएको छ ।

सन् २०१९ देखि २०२२ को समयमा अडानी समुहका कम्पनीको सेयर मूल्य आकाशिएको थियो । सन् २०१९ को डिसेम्बर महिनाबाट विश्वभर फैलिएको कोरोना संक्रमणको समयमा अडानी ग्रुपका सात वटा कम्पनीको सेयर ५ हजार ७३५ प्रतिशतले बढेको थियो । जतिबेला भारतीय अर्थतन्त्र ६ प्रतिशतले ऋणात्मक रहेको थियो, सोही समयमा अडानीको कम्पनीको सेयरमा अस्वभाविक वृद्धि देखिएको थियो ।

अस्वभाविक वृद्धिका पछाडि अडानीलाई भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको साथ र सहयोग रहेको अनुमान छ । अडानीको सेयरमा अस्वभाविक वृद्धि हुँदा अनुसन्धान नगरेको सेबीलाई यतिबेला भने आन्तरिक दबाब परेको छ । जसकारण सेबीले स्टक म्यान्यूपुलेसनको विषयमा अनुसन्धान सुरु गरेको छ । यस्तै अडानी विरुद्ध अनुसन्धानका लागि वर्तमान सरकारको प्रतिपक्षमा रहेको काँग्रेसले संयुक्त संसदीय समिति गठन गर्ने माग गरेको छ ।

मोदी–अडानी भाइभाइ

सन् १९८८ मा अडानी ग्रुपको स्थापना गरी व्यापार व्यवसाय सुरु गरेका अडानीको सफलताको कथा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग प्रत्यक्ष रुपमा जोडिँदै आएको छ । सन् २००१ मा मोदी गुजरातको मुख्यमन्त्री थिए । उनले सन् २००१ देखि सन् २०१४ सम्म गुजरातको मुख्यमन्त्रीको पदभार सम्हाले र सन् २०१४ मा उनी भारतको १४ औं प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित भए ।

मोदी मुख्यमन्त्री भएको समयमा अडानीले मुन्द्रा बन्दरगाह अधिग्रहण गरेका थिए । बजारमा प्रचलित मूल्यमा नभई निकै थोरै मूल्यमा अडानी ग्रुपले उक्त बन्दरगाह अधिग्रहण गरेको थियो । अधिकांश विश्लेषकहरुले अडानीको सफलताको पछाडि मोदी सरकार र मुन्द्रा बन्दरगाह ठूलो हात बताउने गरेका छन् । मोदिले अडानी उपर लागेका मुद्दाहरुको समेत रफादफा गर्ने गरेको पाइन्छ । उदाहरणका लागि मोदी प्रधानमन्त्री भएपछि अडानी ग्रुप विरुद्ध लगाइएको १ अर्ब ७० करोड डलर बराबरको भ्रष्टचार मुद्दा नै रफादफा गरिएको थियो ।

अडानी र मोदी मिलेर नै भारतको विकासका लागि सरकारी परियोजना र निजी लगानीको विकास मोडल तयार गरेका थिए । दुर्गम गाउँमा बाटो बनाउने, पुल बनाउने, विद्युत लाइन जडान गर्ने, खानेपानी सरसफाइ लगायतका सम्पूर्ण विकास निर्माणका कामहरु अडानी ग्रुपले नै गर्दै आएको छ । मोदीको संरक्षणका कारण राज्य संयन्त्रमा अस्वभाविक सक्रियता देखाउँदै आएका अडानीको असफलताले मोदी स्वयंमलाई पनि असर गर्ने निश्चित छ । सन् २०२३ मा मोदीको कार्यकाल अन्त्य हुँदै छ ।

आगामी चुनावमा मोदीको जीत भएन भने अडानीको भ्रष्टाचारका पानाहरु खुल्ने निश्चित छ । यसरी देशको भौतिक विकासको जिम्मेवारी बोकेको अडानी ग्रुपको पतनले भारतीय अर्थतन्त्रमा नै असर पुर्‍याउने देखिन्छ ।

(एन्जेसीको सहयोगमा)

?  समग्र अर्थतन्त्र र सेयर बजारको नियमित अपडेटका लागि हाम्रो फेसबुक पेजका साथै ट्वीटर र युट्युबमा हामीलाई फलो गर्न सक्नुहुन्छ ।