विस्तार हुँदै विद्युतीय बैंकिङ, क्यूआरबाट मात्रै पौने १८ अर्बको कारोबार

प्रविधिको विकास संगै डिजिटल बैंकिङ बैकिङ कारोबार हुँदै दिन प्रतिदिन विस्तार भैरहेको छ । राष्ट्र बैंकको नीतिगत व्यवस्था, बैंक तथा वित्तीय संस्थाको प्रविधिमैत्री सेवा, विद्युतीय कारोबारप्रति सर्वसाधारणको आकर्षणका कारण डिजिटल कारोबार बढ्दै गएको हो ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले नगद रहित बैंकिङ कारोबारलाई पोत्साहन गर्नका लागि डिजिटल कारोबारलाई नीतिगत रुपमानै व्यवस्थीत गर्दै आएको छ । केन्द्रीय बैंकले चालेको कदम अनुसार अम सर्वसाधारण पनि डिजिटल बैंकिङमा अकर्षित हुने क्रम निरन्तर बढीरहेको छ ।

पछिल्लो एक वर्षको अवधिमा आईपीएस, वालेट, मोबाइल, इन्टरनेट बैंकिङ्ग, वालेट कारोबार, क्यूआर पेमेन्ट र इकमर्स लगायत माध्यमबाट हुने कारोबार उल्लेख्य वृद्धि भएको केन्द्रीय बैंकको तथ्याङ्कले देखाएको छ । यद्यपी यस अवधिमा ठूला रकमको भुक्तानी हुने माध्यम रियल टाइम ग्रस सेटलमेन्ट (आरटिजीएस) मार्फत हुने कारोबार घट्दा समग्र विद्युतीय कारोबार रकम भने घट्न पुगेको छ । आर्थिक गतिविधिमा आएको सुस्तताका कारण आरटीजीएस कारोबार घटेको हुन सक्ने अनुमान केन्दीय बैंकको छ ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार गत आवको माघ मसान्तको तुलनामा चालू आवको सोही अवधिमा विद्युतीय माध्यमबाट हुने कारोबार करिब १७.१४ प्रतिशतले घटेको छ । यस अवधिमा आरटिजीएस मार्फत हुने कारोबार २६.७२ प्रतिशतले घट्दा समग्र विद्युतीय कारोबारमा असर पुगेको हो । तर अन्य विद्युतीय माध्यमबाट हुने भूक्तानीमा भने उच्च सुधार आएको केन्द्रीय बैंकले जनाएको छ ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार आरटिजीएस, आईपीएस, कनेक्ट आईपीएस, इन्टरनेट बैंकिङ्ग, मोबाइल बैंकिङ्ग, बालेट, क्यूआर, पीओएस र इकमर्स लागतका विभिन्न माध्यमहरु मार्फत गत माघ मसान्तसम्म ३० खर्ब १९ अर्ब १८ करोड ७० लाख रुपैयाँ बराबरको विद्युतीय कारोबार भएको छ । विसं २०७८ माघ मसान्तसम्म ३६ खर्ब ४३ अर्ब ६० करोड १० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएकोमा समीक्षा अवधिमा १७.१४ प्रतिशतको गिरावट देखिएको हो ।

युटिलिटि बिल पेमेन्ट, दैनिक उपभोग्य सामान खरिद, रेस्टुराँमा बिल तिर्न र गाडीभाडा तिर्न समेत पछिल्लो समय विद्युतीय माध्यम प्रयोग हुन थालेको छ । यसले साना रकमको कारोबार हुने माध्यमहरु मार्फत हुने कारोबार संख्या र रकम दुबै बढ्न थालेको छ । जसमध्ये पछिल्लो समय क्विक रेपोन्स कोड (क्यूआर) मार्फत हुने कारोबारमा उल्लेख्य प्रगति भएको देख्न सकिन्छ । पछिल्लो एक वर्षमा यस माध्यमबाट हुने कारोबार १५७.७६ प्रतिशतले बढेको राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्क छ ।

विसं २०७८ माघमा क्यूआर कोड मार्फत ६ अर्ब ८९ करोड २० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएकोमा २०७९ माघ मसान्तमा आइपुग्दा त्यो रकम बढेर मासिक १७ अर्ब ७६ करोड ५० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार पुगेको हो ।

क्यूआर कोड मार्फतको भुक्तानीको सुरुवात तरकारी बजारबाट भएको थियो । नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले २०७७ पुस १० गते काठमाण्डौं स्थित नक्साल तरकारी बजारमा सानिमा बैंकको क्यूआर कोडबाट भुक्तानी कार्यक्रम सुरु गरेका थिए ।

वालेट प्रयोगकर्ता एक वर्षमा ५१ लाखले बढे

राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्क अनुसार पछिल्लो एक वर्षमा मात्रै ५१ लाख १४ हजार भन्दा धेरै वालेट प्रयोगकर्ता बढेका छन् । विसं २०७८ माघमा १ करोड १० लाख १२ हजार रहेको वालेट प्रयोगकर्ताको संख्या २०७९ माघ मसान्तसम्ममा आइपुग्दा बढेर १ करोड ६१ लाख २६ हजार पुगेको छ । यस अवधिमा वालेट मार्फत हुने कारोबार रकममा पनि १७.७६ प्रतिशत बढेर १७ अर्ब ११ करोड ८० लाख पुगेको छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाका अतिरिक्त विभिन्न वालेट कम्पनीको प्रतिस्पर्धी सेवाका कारण विद्युतीय कारोबारमा सर्वसाधारण उपभोक्ता अभ्यस्त हुंदै जान थालेका छन्। हाल राष्ट्र बैंकबाट अनुमति लिएर २७ वटा भुक्तानी सेवा प्रदायकहरुले ग्राहकहरुलाई वालेट सेवा दिँदै आएका छन् ।

मोबाइल बैंकिङ्ग मार्फत हुने कारोबार ८५ प्रतिशतले बढ्यो

राष्ट्र बैंकको अनुसार पछिल्लो एक वर्षमा मोबाइल बैंकिङ्ग मार्फत हुने कारोबार ८५.५४ प्रतिशत वृद्धि भएको छ। मोबाइल प्रयोगकर्ताहरुको संख्या बढेपछि कारोबार रकम पनि वृद्धि भएको हो ।

मोबाइल बैंकिङ्गबाट विसं २०७९ माघ मसान्तसमा १ खर्ब ७२ अर्ब ११ करोड ९० लाख रुपैयाँ बराबरको भुक्तानी भएको छ । गत आवको सोही अवधिमा ९२ अर्ब ७६ करोड ८० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको केन्द्रीय बैंकको तथ्याङ्क छ ।

यस अवधिमा भुक्तानी रकम मात्रै होइन कारोबार संख्या पनि उल्लेख्य वृद्धि भएको छ । गत माघमा मात्रै २ करोड १६ लाख ४५ हजार वटा मोबाइल बैंकिङ्ग कारोबार भएको छ । २०८७ माघमा यस्तो संख्यामा १ करोड ३८ लाख ४४ हजार रहेको थियो । समीक्षा अवधिमा ७८ लाख वटा धेरै संख्याबाट कारोबार भएको हो ।

पछिल्लो एक वर्षमा मोबाइल प्रयोगकर्ताको संख्या ३५ लाख ५९ हजार ८२४ ले बढेर गत माघ मसान्तसम्म २ करोड ३६ हजार ५२४ पुगेको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।
बालेट र मोबाइल बैंकिङमा सर्वसाधारणको आकर्षण बढेसँगै राष्ट्र बैंकले पनि यसमार्फत कारोबार गर्ने सकिने सीमा वृद्धि गर्दै लगेको छ । राष्ट्र बैंकले गत बुधबारमात्र मोबाइल बैंकिङबाट दैनिक ३ लाख रुपैयाँसम्म र इन्टरनेट बैंकिङबाट विल भुक्तानी वा एकाउन्ट ट्रास्न्फरमा दैनिक २० लाखसम्म रुपैयाँ कारोबार गर्न सकिने गरी सीमा वृद्धि गरेको छ । यस्तै बैंक अकाउन्टबाट वालेट तथा वालेटबाट बैंक अकाउन्टमा प्रतिदिन २ लाख तथा प्रति महिना १० लाख ट्रान्सफर गर्न सकिन्छ । यस्तै एउटा वालेटबाट अर्को बालेटमा प्रतिदिन ५० हजार तथा प्रतिमहिना ५ लाख रुपैयाँसम्म ट्रान्सफर गर्न सकिने राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

घट्यो आरटिजीएस कारोबार

राष्ट्र बैंकका अनुसार विद्युतीय भुक्तानीका उपकरणमध्ये सबैभन्दा बढी कारोबार आरटीजीएसमार्फत भएको छ । विसं २०७९ माघ मसान्तसमा आरटिजीएस मार्फत २२ खर्ब ९५ अर्ब ८० करोड ४० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको छ ।

गत आवको सोही अवधिमा ३१ खर्ब ३३ अर्ब ११ करोड ७० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको केन्द्रीय बैंकको तथ्याङ्क छ । यस्तो माध्यमबाट हुने कारोबार पछिल्लो एक वर्षमा २६.७२ प्रतिशतले घटेको तथ्याङ्क छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले ठूला भुक्तानी गर्ने प्रयोजनका लागि रियल टाइम ग्रस सेटलमेन्ट सिस्टम (आरटिजीएस) लागू गरेको छ । राष्ट्र बैंकले चेकमार्फत १० लाख रुपैयाँसम्म नगद झिक्न सक्ने व्यवस्था गरेको छ । यसैगरी संस्थागत कारोबार अनिवार्य रूपमा चेकमार्फत नै गर्नुपर्ने व्यवस्था छ । यसबाहेक २ लाखभन्दा बढीको कारोबार आरटीजीएस मार्फत गर्नुपर्ने प्रावधान छ ।

ठूला भुक्तानी कारोबार घट्दा समग्र विद्युतीय कारोबार पनि १७ प्रतिशत बढीले घट्न पुगेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका सहप्रवक्ता नारायण प्रसाद पोखरेलले मुलुकमा आर्थिक क्रियाकलापमा कमी आएसँगै ठूला कारोबार घट्दा आरटिजएिस मार्फत हुने कारोबार पनि अघिल्लो वर्षको तुलनामा यो वर्ष घटेको बताए । नेपाल राष्ट्र बैंकले भुक्तानीको विभिन्न प्रणालीको विकास गरेपनि सिस्टम हुँदैमा कारोबार रकम नबढ्ने भन्दै उनले कारोबार बढ्नका लागि आर्थिक गतिविधिमा वृद्धि हुन आवश्यक रहेको उनको भनाई छ ।

अघिल्लो वर्षको तुलनामा यो वर्षमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट हुने कर्जा प्रवाह घटेको छ भने विकास निर्माण र सरकारी खर्च समेत अघिल्लो वर्षभन्दा कम रहेको छ ।

अन्य विद्युतीय भुक्तानीको अवस्था कस्तो छ ?

कोभिड—१९ को महामारीले कारण पनि विद्युतीय कारोबारप्रति सर्वसाधारण उपभोक्ता आकर्षित र अभ्यस्त समेत भएका छन् । यसले विद्युतीय माध्यमबाट हुने अन्य कारोबार पनि वृद्धि देखिएको छ ।

केन्द्रीय बैंकको तथ्याङ्कलाई हेर्दा आईपीएस् मार्फत हुने कारोबार पछिल्लो एक वर्षमा १९.७८ प्रतिशत बढेर १ खर्ब ७१ अर्ब ५३ करोड १० लाख रुपैयाँ पुगेको छ । २०७९ माघमा मात्रै १७ लाख १३ हजार ५८५ वटा संख्याबाट कारोबार भएको हो । यो २०७८ माघको तुलनामा ४ लाख २० हजार बढी हो ।

यस्तै कनेक्ट आईपीएस मार्फत हुने कारोबार पनि ३८.७५ प्रतिशत बढेर ३ खर्ब २८ अर्ब ३ करोड ४० लाख पुगेको छ । २०७८ माघमा कनेक्ट आईपीएस मार्फत ३१ लख ४० हजार वटा कारोबार भएकोमा २०७९ माघमा आइपुग्दा त्यो संख्या बढेर ४२ लाख ९९ हजार पुगेको छ ।

यस्तै इन्टरनेट प्रयोगकर्ताको संख्या १ लाख ८१ हजार ५४८ वटाले बढेर २०७९ माघ मसान्तसम्म १७ लाख ६४ हजार ८०१ पुगेको छ । माघमा २ लाख ५८ हजार ४१२ वटा संख्याबाट १२ अर्ब ४१ करोड ९० लाखको कारोबार भएको हो । २०७८ माघमा २लाख ६७ हजार ३५८ वटा संख्याबाट १२ अर्ब २९ करोड १० लाख रुपैयाँको कारोबार भएको थियो ।

यस्तै २०७९ माघमा पीओसबाट ३ अर्ब ८८ करोड ७० लाख र इकमर्समा ५१ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार रहेको छ । अघिल्लो वर्षको माघमा पीओसबाट ३ अर्ब ४१ करोड ३० लाख र इकमर्समा ३४ करोड ६० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो ।

हाल बैंक तथा वित्तीय संस्थाका अतिरिक्त २७ वटा भुक्तानी सेवा प्रदायक र भुक्तानी प्रणाली सञ्चालकले समेत विभिन्न विद्युतीय भुक्तानी सेवा प्रदान गर्दै आएका छन् ।

?  समग्र अर्थतन्त्र र सेयर बजारको नियमित अपडेटका लागि हाम्रो फेसबुक पेजका साथै ट्वीटर र युट्युबमा हामीलाई फलो गर्न सक्नुहुन्छ ।