म्युचुअल फण्डको आकार सानो हुँदा बुक विल्डिङ्ग विधि सुरु हुन सकेन

–रमेन्द्र रायमाझी
प्रमुख कार्यकारी अधिकृत
एनआईसी एशिया क्यापिटल

मर्चेन्ट बैंकिङ्ग क्षेत्रमा करिब एक दशक बिताएका रमेन्द्र रायमाझी पछिल्लो समयमा एनआईसी एशिया क्यापिटलको नेतृत्वमा छन् । भारतको बैंङ्लोरबाट व्यवसायीक प्रशासनमा स्नाकोत्तर गरेका रायमाझीसँग लेखापरीक्षण पेशादेखि मर्चेन्ट बैंकरसम्मको अनुभव छ । स्नाकोत्तर अध्ययन सकेका उनले लेखापरीक्षण फर्मका करिब ४ वर्ष काम गरेका छन् । हाल सिएफए लेभल थ्री अध्यननरत रायमाझी स्वदेश फर्के लगत्तै तत्कालिन मनकामना डेभलपमेन्ट बैंकमा ४ वर्ष सेवा गरे । त्यसपछि मर्चेन्ट बैंकिङ्ग क्षेत्रमा ग्लोबल आइएमई क्यापिटलबाट यात्रा सुरु गरेका रायमाझी हालको गरिमा क्यापिटल हुँदै एनआइसी एशिया क्यापिटलको व्यवस्थापन प्रमुखको जिम्मेवारीमा छन् । एनआइसी एशिया गएपछि उनको नेृत्वमा तीन वटा सामुहिक लगानी कोष सञ्चालनमा आइसकेका छन् भने थप एउटा बन्दमुखी योजनाको आजदेखि इकाई बिक्री खुल्ला हुँदैछ । नयाँ योजना मार्फत सर्वसाधारणबाट पूँजी संकलन सुरु गरेका रायमाझीसँग समग्र धितोपत्र बजारका सन्दर्भमा नोटबजारले गरेको कुराकानी:-

सामुहिक लगानी कोष अझै पनि बन्दमुखी योजनामा नै बढी केन्द्रित भएको देखिन्छ, खुलामूखी सजिलो नभएको हो ?

खुलामुखी योजनामा पनि काम गरिरहेका छौं । यस अघि नै खुलामुखी योजना सञ्चालन गरिसकेका छौं । हामीले डाइनामिक डेब्ट भनेर ओपन इण्डेडमा सबैभन्दा ठूलो आकारको योजना सञ्चालन गरिरहेका छौं । नेपालको सन्दर्भमा भन्नुपर्दा संस्थागत लगानीकर्ताहरु बन्दमुखी योजनामा लगानी गर्न तुलनात्मक रुपमा बढी आकर्षित छन् ।

खुलामुखी योजनाको विषयमा कुरा गर्दा जे जति विशेषता थपेर ल्याउनुपर्ने थियो त्यसो गर्न सकिरहेका छैनौं । व्यवस्थित लगानी योजना, सिस्टमेटिक विथ ड्रल प्लान लगायतलाई इन्कर्पोरेट गरेर जाउँ भन्दा रेगुलेसन तथा प्रस्पेक्टिभमा नखुलेका कारण सहज भएन । बन्दमुखीको हकमा बजारले यसलाई नै खोजिरहेको हुन्छ । दोस्रो बजारमा सहजै यसका इकाईको कारोबार हुन्छ ।

खुलामुखीको हकमा अपेक्षित रुपमा चेतना जगाउन नसकिएको हो कि जस्तो लाग्छ । यसो भन्दै गर्दा खुलामुखी योजनाहरुमा काम नभएको भन्न मिल्दैन, आजका दिनमा ४ वटा खुलामुखी योजना सञ्चालन भईरहेका छन् । तरलताका कारण पनि बन्दमुखी योजना सहज रुपमा सञ्चालन भएका हुन् ।

मार्केट अपरेटरहरुले रेगुलेटरलाई गाली गर्न सजिलो छ, तर धितोपत्र बजारको विविधिकरण गर्न पनि तपाईहरुको महत्वपुर्ण भुमिका हुन्छ नी ? इक्वीटी केन्द्रित भएर कहिलेसम्म बस्ने ?

कुनै पनि कामहरु गर्दै गर्दा एक तहको अनुसन्धान भएकै हुन्छ । आजकै दिनमा पनि हेर्नुहुन्छ भने बजारमा धेरै कारोबार हुने, तरलता हुने भनेको इक्वीटीमा आधारित प्रोडक्टहरु मात्र छन् । डेब्ट इन्स्टुमेण्टको तरलता एकदमै न्यून छ । अहिले भइरहेको कारोबारलाई हेर्दा पनि डेब्ट र इक्वीटीको कारोबारमा धेरै अन्तर छ । प्रोस्पेक्टस ड्राफ्ट गर्दा रिसर्चले देखाए अनुसार डेब्ट इन्स्टुमेण्ट मात्र नभई हरेकमा फिक्स्ड इनकम हुने मुद्धती निक्षेप लगायतमा १५ प्रतिशत, कल करेण्टमा ५ प्रतिशत र बाँकी रहेको ८० प्रतिशत रकम इक्वीटी मार्केटमा गएको देखिन्छ ।

स्कीमहरुको लगानीको प्रकृतिलाई हेर्नु भयो भने व्यालेन्स्ड फण्डमा ५० प्रतिशत लगानी डेब्ट इन्स्टुमेण्ट तथा बण्डहरुमा जान्छ । त्यो भन्दा पहिलेको अभ्यासलाई हेर्दा ८० प्रतिशतसम्म फिक्सड् इन्कम इन्स्टुरुमेण्ट तथा बण्डहरुमा गएको छ । यसले देखाउने के हो भने अहिले पनि सबै योजनाहरु पूर्ण रुपमा इक्वीटी केन्द्रित छैनन्, प्रकृति अनुसार उपलब्ध क्षेत्रमा पनि लगानी भईरहेको छ ।

आगामी आर्थिक वर्षको बजेटमा बीमा प्रिमियम भुक्तानी गरेबापत वार्षिक करयोग्य आयबाट घटाउन पाउने सीमालाई २५ बाट बढाई ४० हजार रुपैयाँ पु्र्‍याएको अवस्था छ । यस्तो व्यवस्था सामुहिक लगानी कोषको हकमा गर्न किन नसकिएको हो ?

धितोपत्र बोर्डले नै यो विषयमा पहिलेदेखि लबिङ गर्दै आएको हो । स्टेबल मार्केटलाई प्रोत्साहन गर्न म्युचुअल फण्ड वा कुनै पनि संस्थागत लगानीकर्तालाई इन्टेन्सिभ दिनुपर्छ भनेर कुरा उठाइरहेको हो । यस सम्बन्धमा बोर्डले प्रस्ताव समेत लगिसकेको जस्तो लाग्छ ।

सामुहिक लगानी कोष सञ्चालन गरेका मर्चेन्ट बैंकहरुले पनि ५० हजारदेखि एक लाखसम्म सामुहिक लगानी कोषमा गरेको लगानीलाई करयोग्य आयबाट घटाउन पाउनुपर्ने व्यवस्था गर्न अनुरोध गर्दै आएका छौं । त्यसका साथै कर्मचारी सञ्चय कोष तथा नागरिक लगानी कोषमा जम्मा गरिने रकमबाट पनि सामुहिक लगानी कोषमा लगानी गर्ने वातावरण बनाउने तथा साना तथा मझौला लगानीकर्तालाई सहुलियत दिएर भएपनि आकर्षित गर्नुपर्छ भन्ने हो । यो कार्यान्वयन गर्न सकेको खण्डमा २ देखि ३ वर्षको ‘लक इन’ पिरियड हुने भएकाले स्थिरता कायम गर्न समेत मद्दत गर्छ ।

दीर्घकालिन लगानी गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने सन्देश पनि बजारमा जान्थ्यो । संस्थागत लगानीकर्तालाई आफुले गरेको विश्लेषण अनुसार लगानी गर्न सकिन्छ भन्ने कुराहरु हामीले धितोपत्र बोर्डमा पुर्याएका छौं । तर अहिलेसम्म यसमा कुनै किसिमको सम्बोधन हुन सकिरहेको छैन । यस अर्थमा हाम्रो वा नियामकको गल्ती भन्ने नभई सम्बन्धित ठाउँमा विषय वस्तु पुर्याएको तर सम्बोधन हुन नसकेको र आगामी दिनमा सम्बोधन होला भनेर आशावादी हुनुपर्छ जस्तो लाग्छ ।

एनआईसी एशिया क्यापिटलले पाँचौं योजना ल्याउँदै गर्दा (तपाईकै नेतृत्वमा चौथो योजना ल्याउँदै गर्दा) कस्ता चुनौति महसुस गर्नु भएको छ ?

मेरो अनुभवमा चुनौतिहरु भनेको कस्तो हो भने सीमित दायराहरु मात्र छन् जसका कारण इक्वीटीमा धेरै केन्द्रित हुनु परिरहेको अवस्था हो । अरु क्षेत्रको तरलता ज्यादै न्यून छ । अहिलेकै अवस्थामा भन्नु पर्दा इक्वीटी पछि डेब्ट अनि बैंक डिपोजिट होला, त्यसपछि लगानीका अरु एभिन्यूज नै छैनन् ।

इक्वीटीमा पनि सँधै दीर्घकालिन लगानी भनेर जित्न सकिँदैन । कमाउनलाई बजार बढ्नै पर्‍यो, घट्दै गर्दा लगानी सुरक्षाका लागि बाहिरिनै पर्‍यो । अरु पनि उपकरण हुने थिए भने लगानी विविधिकरण गरेर बजार ओरालो लाग्दै गर्दा पनि आम्दानीलाई स्थायित्व दिन सकिने अवस्था बन्ने थियो ।

पछिल्लो पटक सुरुवात गर्न खोजिएको बुक विल्डिङ्गमा आशावादी हुन सकिन्छ । अरु उपकरणहरु बजारमा थपिए भने अहिलेको चुनौति क्रमिक रुपमा घट्दै जान्छ भने सामुहिक लगानी कोषको भूमिका अनि प्रभावकारिता पनि बढ्दै जान्छ । बजार घटेका बेला पनि सामुहिक लगानी कोषहरुले कमाउन सक्छन् भन्ने सन्देश जाने थियो ।

बजारको मार्जिनल गेनले मात्र सामुहिक लगानी कोषहरु कहिलेसम्म सञ्चालन हुनुपर्ने हो त ?

अहिले सुरु हुन खोजिरहेको ‘बुक विल्डिङ्ग’ ले केहि राहत दिन्छ भन्ने लाग्छ । त्यसमा हामीले पनि लगानी गर्न पाउँछौं । क्यापिटल गेनको अवसरलाई मात्र प्रतिक्षा गर्नुपर्ने अवस्था नभएको खण्डमा आशावादी हुन सकिन्छ । यसका लागि पनि सामुहिक लगानी कोषहरुको आकार एक खर्ब माथि बनाउन सकियो भने संस्थागत लगानीकर्ताका रुपमा सामुहिक लगानी कोषहरुको भूमिका देखिन्छ । अहिले यो प्रकृया सबल भएर अघि बढ्न नसक्नुको कारण पनि सामुहिक लगानी कोषको आकार सानो हुनु हो जस्तो लाग्छ ।

अहिले एउटा संस्थाले दुई/तीन वटा सामुहिक लगानी कोष योजना पनि असहज अवस्थामा सञ्चालन गर्नु परिरहेको छ । कम्तिमा आधा दर्जन कोष एउटा संस्थाले सञ्चालन गर्ने र सामुहिक लगानीको बजारको आकार एक खर्ब हुने हो भने ठूलो आकारका साधारण सेयर तथा बुक बिल्डिङ्ग मार्फत हुने निष्काशन सहज बन्ने थिए । अहिलेको अवस्थामा क्यापिटल गेन र मार्जिनल गेनभन्दा बाहेक अन्य आम्दानी गर्ने क्षेत्र छैनन् ।

सामुहिक लगानी कोषहरुलाई दिँदै आएका सहुलियतहरु कटौति भईरहेका छन् । यसले अबका योजनाहरुलाई झनै असहज हुन्छ होला नी ?

आजभन्दा ४-५ वर्ष अघि सामूहिक लगानी कोषलाई दिइएको सहुलियत उचित थियो होला । अहिले सामूहिक लगानी कोषका योजनाको संख्या ३१ पुगेका छन् । साधारण सेयर निष्काशनमा दिइने ५ प्रतिशतको सहुलियत सबैलाई वितरण गर्दा कति नै पर्न आउँछ र ? यसरी आरक्षण मार्फत पाएको लाभ ज्यादै सानो हुन्छ । यो अर्थमा आजका दिनमा साधारण निष्काशनमा पाउँदै आएको ५ प्रतिशत आरक्षण नपाउँदा पनि सामुहिक लगानी कोषहरुलाई कुनै असर पर्दैन जस्तो लाग्छ ।

तपाईले बजार ओरालो लागेका बेला नयाँ योजनाको निष्काशन तथा बिक्री खुला गर्दै हुनुहुन्छ, यस्तो अवस्थामा यो योजनामा लगानी गर्ने लगानीकर्ताले प्रतिफल पाउने बलियो आधार त देखिएन नी ?

धितोपत्र बजार सेन्टिमेण्टमा चल्छ । बजार सूचक ३ हजार २ सयमा पुगेका बेला सामुहिक लगानी कोषका योजना आउँदा खुसी हुनुपर्ने कारण छैन । हाल बजार ३५ प्रतिशतले घटेर छुट पाइरहेका बेला लगानी गर्न तयार हुनुपर्ने हो । लगानीका लागि अहिलेको समय नै उत्तम समय हो । बजार सूचक ३५ प्रतिशतले घटेको समयमा बजारमा लगानीको अवसर बनेको छ । यो अवसरलाई त क्यास गर्ने हो ।

हरेक ठाउँमा सुनिन्छ बजार घटेका बेला कसरी लगानी गर्ने ? कोषहरुलाई पनि सजिलो छैन भन्ने गरेको पनि पाइन्छ । तर म अनि यो क्षेत्रका साथीहरुको बुझाई के हो भने छुटमा पाएको सामान खरिद गरेर नाफा आर्जन गर्ने हो । घट्दा किन्ने र बढ्दा बेच्ने नै बजारको सिद्धान्त हो । तर हामी बढ्दा किन्ने गरिरहेका छौं । जुन गतल अभ्यास हो । अहिलेको समयमा फण्डमा लगानी गर्नेले कहिले पनि दुःख पाउनुपर्छ जस्तो लाग्दैन ।

एक अर्ब रुपैयाँ आकारको फ्लेक्सी क्याप फण्डले कुन कुन क्षेत्रमा कति लगानी गर्नेछ ?

एनआइसी एशिया क्यापिटलको व्यवस्थापनका आएको यो योजनाले सर्वसाधारणवाट संकलित पूँजीको ८० प्रतिशत धितोपत्रको दोस्रो बजारमा सूचीकृत कम्पनीहरुको सेयरमा लगानी गर्नेछ । त्यसैगरी १५ प्रतिशत निश्चित आम्दानी हुने वित्तीय औजारहरुमा लगानी हुन्छ भने ५ प्रतिशत रकम बैंक तरलताका लागि राखिन्छ ।

योजनाले दिने प्रतिफलको प्रक्षेपण कस्तो छ ?

फ्लेक्सी क्याप फण्ड योजना ७ वर्ष अवधि हुनेछ । यो योजना परिपक्क हुँदा इकाइधनीले लाभांश र न्याभ समेत गरेर १३७ प्रतिशत प्रतिफल पाउने प्रक्षेपणले देखाएको छ । औषतमा कुरा गर्दा वार्षिक १९ देखि २० प्रतिशत प्रतिफल दिने सकिने पक्षेपण देखिन्छ ।

तपाईको अनुभवमा मर्चेण्ट बैंकिङ क्षेत्रमा कत्तिको अस्वस्थ प्रतिष्पर्धा भईरहेको देख्नुहुन्छ ?

मर्चेन्ट बैंकिङ क्षेत्रमा अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा केही हदसम्म छ । साधारण सेयर निष्काशन कसले गर्ने भन्ने विषयमा केही तानातानको अवस्था भएकै हो । तर यसलाई नै अस्वस्थ प्रतिष्पर्धा भनिहाल्न उचित नहोला कि ! किनभने त्यो तानातानले पनि निष्काशनकर्ता कम्पनीलाई अवश्य पनि हीत भयो होला । अन्य नयाँ तथा सृजनशिल कामका लागि यसले कुनै नकारात्मक असर पारेको छैन ।

हामीले नै केही समय अघिदेखि सुरु गरेको ‘आईडिया टू आईपीओ’ कार्यक्रमले नयाँ सुरुवात गरेको छ । यसबाट हामीले साधारण सेयर निष्काशन गर्न चाहने संस्थाहरुलाई कर्पोरेट एडभाईजरी सेवा दिइरहेका छौं । यसले साधारण सेयर कसरी निष्काशन गर्ने ? प्रिमियममा सेयर बिक्री गर्न सकिँदैन कि भन्ने अन्यौलता हटाउने लगायत कामहरु गरिरहेका छौं । जसले सेयर निष्काशनमा भईरहेको तानातान पनि केही हदसम्म साम्य भएको हुनुपर्छ । यस्ता नविनतम सुरुवातले बजारको तानातानको अवस्थालाई विस्तारै पाखा लगाउँदै जानेछ ।

इन्भेष्टमेण्ट बैंकिङ इन्नोभेटिभ नभएकै कारण पूँजी बजार पछि परेको भन्ने छ नी ? मर्चेण्ट बैंकिङको संख्या थप्ने तयारी हुँदै गर्दा बजार झनै कठिन बन्ला जस्तो लाग्दैन ?

यो विषय जायज हो । बजारमा सहभागीे संस्थाको संख्याका कारण उत्पन्न हुने व्यवहार नियन्त्रण गर्ने काम नियामक निकायको हो । दायरा नबढाई प्रतिस्पर्धीको संख्या मात्र बढाउँदा चुनौतिहरु त स्वभाविक रुपमा थपिँदै जान्छन् । तर प्रतिस्पर्धी संस्थाहरुको उपस्थिति कुन अवस्थामा छ ? कसरी अघि बढ्ने हो ? भन्ने कुराहरुले पनि मर्चेन्ट बैंकहरको अस्तित्वलाई निर्धारण गर्छ ।

हाम्रै कुरा गर्नुहुन्छ भने ३ वर्ष पहिलेसम्म हामीसँग १ लाख ५० हजार डिम्याट खाता थियो । जुन अहिले ६ लाख नाघिसकेको छ । निक्षेप सदस्यको संख्या ५० बाट ८४ पुगिसकेको छ, प्रतिष्पर्धी पनि बढिरहेका बेला हामीले विभिन्न माध्यमबाट लगानीकर्तालाई आफुतिर तानिरहेका छौं । यसबाट बुझ्ने के हो भने आफ्नो भूमिका, अस्तित्वलाई प्रतिस्पर्धी कसरी बनाउने ? टिक्ने कि नटिक्ने ? भन्ने कुराहरु आफूमा पनि निर्भर हुन्छन् । सञ्चालन नै हुन नसक्ने अवस्था आयो भने मर्जरको विकल्प पनि बजारले रोज्न सक्ला ।

बैंकका भगिनी संस्थासँगै तथा अब आउने बीमाका भगिनी संस्था थपिँदा धेरै प्रतिष्पर्धा होला । यस्तो बेला जसले नयाँ-नयाँ कामहरु गर्छ उ पक्कै पनि सञ्चालनमा रहला । बजारको आवश्यक्ता र सहभागी संस्थाहरुको कार्यशैलीका आधारमा केही डाउनसाइज हुन्छ जस्तो लाग्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मर्चेण्ट बैंकले पनि सहायक कम्पनी मार्फत प्राइभेट इक्विटी र भेञ्चर क्यापिटलको काम गर्ने गरेको अभ्यास हेर्दा तपाईहरुको उपस्थिति कसरी होला ?

हामीकहाँ बजारका धेरै एभिन्यूजहरु नभएको, मर्चेण्ट बैंक आफैँमा सस्टेन हुन गाह्रो भईरहेको अवस्था छ । विसं २०७७ मा होला मर्चेण्ट बैंकरलाई पनि पीइभीसीको अनुमति दिने विषय नियमावलीमा व्यवस्था गरियो । त्यसै अनुसार हामीले सञ्चालन पुर्वाधार तयार गरेर अनुमति माग गरेको अवस्था हो । सैद्धान्तिक स्वीकृति पनि आईसकेको अवस्था छ । यस दौरान कर्मचारी संख्या र कार्य सञ्चालन गर्ने ठाउँको आकार बढाउने कुरा आयो त्यसै अनुसार तयारी गर्दा सबै संस्थाको खर्च तथा लागत बढिसकेको छ । सबै तयारी पूरा गरेर बसिरहेको अवस्थामा धितोपत्र बोर्डले सञ्चालन अनुमति नदेला जस्तो लाग्दैन ।

मर्चेन्ट बैंकरलाई नै नदिने की भन्ने मनसायमा धितोपत्र बोर्ड रहेको हल्ला चाँही सुन्नमा आएको छ । तर नियमावलीमा मै भएको व्यवस्था र सैद्धान्तिक सहमति पाइसकेको हुनाले त्यसलाई त्यसै अलपत्र पार्न त भएन नि । अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास भनेर हाम्रो बजारको अवस्थालाई पनि हेर्नुपर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यसालाई हेर्दा कुनै एक मर्चेन्ट बैंकरको १५ देखि २० सामुहिक लगानी कोष योजना सञ्चालनमा हुन्छन् । त्यससँगै अन्य व्यवसाय पनि हुन्छ ।

नेपालको सन्दर्भमा कार्यक्षेत्र नै सीमित भएको हुनाले तथा सैद्धान्तिक सहमति समेत दिइसकेको हुनाले रोकिन्छ भन्ने लाग्दैन । मेरो व्यक्तिगत विचार भन्नु पर्दा यीनै कम्पनीहरुबाट भेञ्चर क्यापिटल र प्राइभेट इक्विटीको काम गर्ने अनुमति पाउनु पर्छ भन्ने नै हो ।

?  समग्र अर्थतन्त्र र सेयर बजारको नियमित अपडेटका लागि हाम्रो फेसबुक पेजका साथै ट्वीटर र युट्युबमा हामीलाई फलो गर्न सक्नुहुन्छ ।